محور فعالیت های اقتصادی استان گلستان، فعالیت های کشاورزی است. این فعالیت ها شامل: زراعت، باغداری، جنگل و مرتع، دام و طیور و شیلات و آبزیان می باشد. گندم، عمده ترین محصول زراعتی استان بوده که هم به صورت آبی و هم به صورت دیم کشت شده و نسبت به کل کشور از عملکرد بالایی برخوردار است. بخش زیادی از پهنه ی استان گلستان به صورت جلگه است. در بخش جلگهای دو گونه آب و هوا دیده میشود. بیش از 2/3 این جلگه آب و هوای خشک و نیمه خشک دارد که هر چه به سوی شمال و مرز ترکمنستان نزدیک میشویم بر خشکی آن افزوده میشود. 1/3 دیگر که مانند نواری سبز بین بخش کوهستانی در جنوب و بخش خشک و نیمهخشک در شمال جای گرفتهاست، آب و هوای معتدلی دارد و از نظر کشاورزی بسیار پر بازدهاست. بیشتر شهرها و روستاهای استان نیز در این ناحیه ی سرسبز جای گرفتهاند. دو توده ی هوا در تعیین آب و هوای استان نقش مهمی دارند. توده ی شمالی از سیبری به استان وارد میشود و طی پاییز و زمستان با ریزش برف در بلندیهای جنوبی و باران در کوهپایهها و نوار معتدل میانی همراه میشود. توده ی دیگر، توده ی غربی از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه سرچشمه میگیرد و در زمستان به بارندگی و در تابستان به افزایش رطوبت و شرجی شدن هوای استان میانجامد؛ بنابراین، بیشترین بارندگی در ماههای زمستان و کمترین آن در ماههای تابستان دیده میشود. با این همه، نیمه ی شمالی استان، بخش نیمهخشک و خشک، از کمترین بارندگی بهرهمند است و به دلیل تبخیر زیاد آب، زمینهای شور و کمبازده نیز بسیار دارد. عدم مواجهه توسعه اي مناسب و سیاستگذاري و برنامه ریزي بهینه طی سالیان گذشته موجب گسترش بیکاري بخصوص بیکاري هاي فصلی شدید و بالاترین نرخ اشتغال ناقص کشور(19.2 درصد) شده است.
مزیت های استان گلستان با در نظرگرفتن شرایط و اوضاع اقلیمی و جغرافیایی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات به شرح زیر می باشد:
چکیده اطلاعات بخش هاي اقتصادي استان گلستان:
استان گلستان از دیرباز به عنوان یک استان مبتنی بر کشاورزي شناخته می شود. در گذشته این استان را سرزمین طلاي سفید (به دلیل کشت و فرآوري فراوان پنبه) می نامیدند اما به مرور زمان و با تغییرات ساختاري اقتصادي ایجاد شده، کشت پنبه کاهش یافته است به صورتی که اکنون این محصول از محصولات اصلی استان شناخته نمی شود. گندم، ذرت، لوبیا، توتون و تنباکو، سویا و کلزا از مهم ترین محصولات زراعی و انار، زیتون و میوه هاي هسته دار و دانه دار از مهم ترین محصولات باغی استان می باشند. بحران هاي آبی اتفاق افتاده در سال هاي اخیر، کشاورزي استان را با خطرات جدي روبرو کرده است به صورتی که کشت برنج در مناطقی از استان محدود شده است. استان گلستان علاوه بر نقش بسیار مهمی که در تولید اقلام کشاورزي مورد نیاز کشور و انواع علوفه و فرآورده هاي زراعی قابل مصرف در تغذیه دام دارد، به دلیل وجود اقلیم ویژه، تنوع آب و هوایی و زیست بوم هاي مرتعی متنوع و همچنین استفاده ازپس مانده هاي زراعت هاي سالانه، از موقعیت مناسبی براي پرورش انواع دام برخوردار است. فعالیت هاي دامپروري استان عمدتا شامل پرورش انواع دام و طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم می باشد. دامداري استان گلستان به دلیل وجود مراتع مناسب، پس از زراعت و باغداري مهم ترین فعالیت استان در بخش کشاورزي به حساب می آید. این استان رتبه اول تولید گندم کشور، رتبه 2 تولید جو کشور و رتبه 3 تولید سویا کشور است. بر خلاف زراعت، باغداري و دامداري استان، فعالیت جنگل داري بخش اندکی از ارزش افزوده بخش کشاورزي استان را در بر می گیرد. این وضعیت به دو دلیل زیر است:
1. تولیدات بخش جنگلداري ایجاد ارزش افزوده بالایی نمی کنند. 2. درست است که استان از جنگل هاي قابل توجهی برخوردار است، اما بخش قابل توجهی از این جنگل ها حفاظت شده است.
صید و صیادي و آبزي پروري نیز بخش مهم دیگر کشاورزي استان می باشد که به دلیل بهره مندي از ساحل دریاي خزر همواره رونق مناسبی داشته است. در طی سالیان اخیر بهره برداري هاي بی رویه و بعضا غیرمجاز از دریا موجب شده است که فعالیت صید و صیادي کاهش یافته و آبزي پروري (میگو و ماهیان گرمابی) در استان توسعه پیدا کند. استان گلستان از نظر وجود منابع معدنی داراي تنوع نسبتاً زیادي است که شامل منابع سرب و روي، آهن، مس، قلع، ید، تیتانیوم، بوکسیت، لاتریت، صدف معدنی، تالک، کوارتز، گچ، سنگ آهن، سنگ آهن ساختمانی، شن و ماسه، زغال سنگ و... می باشد.
ویژگی هاي معدن استان گلستان:
• وجود معدن ید با قابلیت صادرات (منحصر به فرد)
• عدم شکل گیري صنایع فراوري معدنی در استان
• تمرکز شکل گرفته در رامیان و گنبد
• حدود 250 نفر اشتغال
از مهم ترین صنایع موجود در استان (به جز صنایع تبدیلی وتکمیلی مواد غذایی در استان) می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تولید خوراك، مکمل و داروهاي دام و طیور - صنایع پلاستیک - تولید ادوات کشاورزي
- ساخت مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی - تولید سیمان - تولید قطعات فولادي و پروفیل
به لحاظ توزیع جغرافیایی، بیشترین تعداد واحدهاي صنعتی استان در شهرستان هاي گرگان، گنبد کاووس، آق قلا و علی آباد قرار دارند. بخش خدمات نیز به عنوان یکی از بخش هاي مهم اقتصادي گلستان بنا به ویژگی هاي خاص استان داراي رشته هاي متفاوتی می باشد. در حال حاضر حمل ونقل گلستان به عنوان یکی از مهم ترین خدمات استان داراي رونق مناسب و اشتغال قابل توجهی می باشد. خدمات گردشگري در استان به صورت پراکنده در مسیر جاده خراسان رضوي-مازندران ارائه می شود اما نکته قابل توجه، عدم وجود امکانات رفاهی مناسب در طول مسیر و ناآشنایی بسیاري از مسافرین عبوري با جاذبه هاي گردشگري استان می باشد.
شناسایی و تحلیل سیستم هاي اقتصادي و اجتماعی استان گلستان: مهمترین ویژگی ها و مزیت هاي استان گلستان دسترسی به دریاچه خزر، دارا بودن نقطه مرزي اینچه برون، مزیت هاي متعدد کشاورزي (زراعت، باغبانی، صید و صیادي، آبزي پروري، دامداري) و وجود تنوع قومی و مذهبی و آب وهواي متنوع و داشتن تاریخچه غنی و صنایع دستی مطرح، می باشد. همچنین قرارگیري در محورهاي مواصلاتی پرسفر (منتهی به خراسان و مازندران و مرز اینچه برون) و دارا بودن جاذبه هاي متعدد و متنوع گردشگري (تاریخی، مذهبی، طبیعی و ورزشی) شرایط مناسبی براي شکل گیري اقتصادهاي مبتنی بر گردشگري در استان ایجاد کرده است. این ویژگی ها موجب شکل گیري 2 نوع منطقه اقتصادي در استان شده است. این مناطق عبارتند از:
1) منطقه شمالی شامل منطقه ترکمن صحرا با محوریت طیف وسیعی از فعالیت هاي کشاورزي (از قبیل زراعت، پرورش طیور، پرورش اسب و شتر و آبزي پروري) و خدماتی (مبتنی بر گردشگري تفریحی و ورزشی و خدمات حمل ونقل وخدمات شهري)
2) منطقه جنوبی شامل اغلب شهرستان هاي جنوبی که حول جاده مشهد-شمال قرار گرفته اند با محوریت فعالیت هاي کشاورزي (از قبیل باغبانی، زنبورداري، صید و صیادي و دامپروري) و خدماتی (مبتنی بر گردشگري عبوري و خدمات آموزشی و خدمات شهري)
منطقه اول (منطقه ترکمن صحرا):
دینامیک اشتغال شکل گرفته در منطقه اول استان گلستان به علت اقلیم خشک و نیمه بیابانی، بارش اندك باران، وجود مرز و اشتراکات فرهنگی اقوام ترکمن ساکن در این منطقه سبب شده است که یک سیستم کسب وکاري مبتنی برکشاورزي و خدمات متفاوت با منطقه جنوبی در این منطقه ایجاد شود. فعالیت هاي کشاورزي این منطقه شامل زراعت، پرورش طیور، پرورش اسب و شتر و آبزي پروري است در اغلب شهرستان هاي این منطقه، زراعت (کشت گندم، سویا، کلزا، حبوبات و ...) و پرورش طیور دیده می شود. 7000 نفر در پرورش طیوردر این منطقه مشغول به کار می باشند و در بخش هاي کویري استان(گنبد و آق قلا) که پرورش شتر اساس دامداري را شکل می دهد تولید لبنیات شتر رواج دارد. از آنجا که اسبدوانی، مسابقات اسب و پرورش اسب از ویژگی هاي تاریخی و موروثی قوم ترکمن می باشد، بالغ بر1500 نفر در گنبد، کلاله و بندرترکمن در رشته هاي مربوط به پرورش، نگهداري، خرید و فروش یراق آلات و مواد غذایی اسب فعال می باشند. آبزي پروري در کنار سایر فعالیت هاي کشاورزي، کسب وکار شکل یافته در شهرستان هاي گمیشان، بندر ترکمن وکردکوي می باشد. آبزي پروري در دو بخش پرورش ماهی در آب هاي شور و شیرین در حال گسترش است. در حدود 2000 نفردر بخش شیلات منطقه در حال فعالیت می باشند. هسته اصلی اغلب فعالیت هاي اقتصادي در این منطقه، کشاورزي و اشتراکات فرهنگی و اقتصادي اقوام ترکمن است. از این رو خدمات شکل گرفته در این منطقه نیز از این پارامترها تاثیر بسیاري پذیرفته است. خدمات حمل ونقل و خدمات گردشگري به شکل کاملا متفاوتی از منطقه جنوبی شکل و ساختار پذیرفته است. در این منطقه به علت جذابیت هاي تاریخی و فرهنگی قوم ترکمن، گردشگري تاریخی و ورزشی شکل مناسبی یافته است. اما ویژگی اصلی این منطقه در اغلب کسب وکارها، ضعف در زیرساخت هاي اصلی است. بطور مثال در زمینه زراعت، عمده محصول تولیدي بصورت دیم تولید می گردد. در بخش گردشگري، زیرساخت هاي شهري، اماکن اقامتی و سیستم حمل ونقل از توسعه یافتگی مناسبی براي جذب ارزش افزوده مناسب برخوردار نیست. شرکت هاي بزرگ دولتی و خصوصی دراین منطقه کمتر به سرمایه گذاري اقدام کرده و عموم کسب وکارها داراي اتصال پایداري به بازار نیست.
در زمینه کشاورزي در این منطقه باید گفت در مجموع هنوز به شکل سنتی در مرحله تولید و عرضه محصول به بازار باقی مانده است اما گسترش صنایع تبدیلی، توسعه بازار از طریق صادرات محصولات کشاورزي (مانند فرآورده هاي گوشتی) و ایجاد برخی از حلقه هاي زنجیره ارزش محصولات (مانند بسته بندي، بازاریابی و توسعه برند) منجر به رونق و پایداري مشاغل این بخش اقتصادي خواهد گردید.
منطقه دوم (بخش جنوبی استان گلستان):
دینامیک اشتغال شکل گرفته در منطقه دوم استان گلستان به علت اقلیم کوهپایه اي و سرسبزي، جمعیت متنوع مهاجر(سیستانی و فارس و ...) و عبور جاده مشهد- شمال از این منطقه سبب شده است که یک سیستم کسب وکاري مبتنی برکشاورزي و خدمات متفاوت با منطقه شمالی، در این منطقه ایجاد شود. در جنوب استان و محدوده شهرستان هاي آزادشهر،گالیکش، رامیان و مینودشت به دلیل برخورداري از سرزمین هاي مرتفع و جنگل هاي انبوه، تمرکز فعالیت هاي کشاورزي برباغبانی و زنبورداري و دامداري می باشد. در بخش شرقی استان و محدوده شهرستان هاي مراوه تپه و کلاله با توجه به مراتع وسیع، کشاورزي از جنس دامداري و تولید فرآورده هاي لبنی (سنتی و صنعتی) است. بالغ بر 14000 نفر در دامداري و 2000 نفردر باغداري (عمدتا میوه هاي هسته دار، انار و زیتون) استان مشغول به کار می باشند. از دیرباز در قسمت هایی از شهرستان علی آباد، کشت توتون و تنباکو رونق داشته و اکنون نیز بالغ بر 2000 نفر در این رشته مشغول به کار می باشند. تولید نهال و بذر نیز از دیگر فعالیت هاي مهم کشاورزي در این منطقه به شمار می رود که بیش از 2000 نفر در شهرستان هاي مراوه تپه، کلاله، رامیان، آزادشهر، گالیکش وعلی آباد در آن مشغول به کار می باشند. صید و صیادي و آبزي پروري در کنار سایر فعالیت هاي کشاورزي، کسب وکار شکل یافته در شهرستان هاي بندرگز و بخش هایی از شهرستان هاي گرگان، علی آباد و رامیان می باشد. آبزي پروري در دو بخش پرورش ماهی در آب هاي شور و شیرین در حال گسترش است. حدود 3000 نفر در بخش شیلات منطقه در حال فعالیت می باشند. هسته اصلی اغلب فعالیت هاي اقتصادي در این منطقه، کشاورزي و خدمات شکل گرفته حول جاده اصلی مشهد-شمال است؛ از این رو خدمات شکل گرفته در این منطقه نیز از این پارامترها تاثیر بسیاري پذیرفته است. خدمات حمل ونقل وخدمات گردشگري به شکل کاملا متفاوتی از منطقه شمالی شکل و ساختار پذیرفته است. خدمات گردشگري به صورت پراکنده در مسیر جاده خراسان رضوي-مازندران ارائه می شود اما نکته قابل توجه، عدم وجود امکانات رفاهی مناسب در طول مسیر و ناآشنایی بسیاري از مسافرین عبوري با جاذبه هاي گردشگري استان می باشد. در واقع منطقه جنوبی به عنوان یک مقصد گردشگري شناخته نشده است؛ اما ویژگی اصلی این منطقه در اغلب کسب وکارها، زیرساخت های مناسب تر نسبت به منطقه شمالی است. بطور مثال خدمات آموزشی و اداري در شهر گرگان توسعه یافته تر است. در بخش گردشگري، زیرساخت هاي شهري، اماکن اقامتی وسیستم حمل ونقل از توسعه یافتگی مناسب تری نسبت به بخش شمالی برخوردار است. شرکت هاي بزرگ دولتی و خصوصی در این منطقه بیشتر سرمایه گذاري نموده اند و صنایع تبدیلی منطقه باعث شده که ارزش افزوده بیشتري نصیب فعالان این منطقه گردد.
اولویت سرمایه گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان
1- بسته بندی و فرآوری تخم مرغ ( پودر، مايع پاستوريزه و...)
2- کشتارگاه صنعتی دام و طیور
3- بسته بندی، انجماد و فرآوری آبزیان
4- قطعه بندی، بسته بندی و انجماد گوشت قرمز و مرغ
5- پروتئين دامی از سويا
6-بسته بندی و انجماد پای مرغ
7- خشک کردن و بسته بندی پر مرغ و ماکیان
8- بسته بندی عسل
9- خوراک آماده آبزیان و حیوانات اهلی
10- درجه بندی، بسته بندی و فرآوری انواع میوه، سبزی، صیفی و محصولات گلخانه ای
11- احداث سردخانه کنترل اتمسفریک C.A و زیر صفر
12- تولید پکتین از میوه جات
13- تولید فرآورده های جدید از برنج
14- بسته بندی وفرآوری گياهان داروئی
15-پودر و پوره سیب زمینی و گوجه فرنگی
16- بسته بندی ذرت تر و یونجه خشک
17-درجه بندی و بسته بندی حبوبات
18- انبارهای سرد نگهداری محصولات کشاورزی
19- اسانس و عرقیات گیاهی
20- درجه بندی و بسته بندی و فرآوری سیب زمینی
21- در خصوص کود زیستی ( بیولوژیک ) استعلام و هماهنگی با دفتر امور صنایع کشاورزی ضروری می باشد.
22- در خصوص کود های آلی ( بجز ورمی کمپوست )بر اساس نیاز استان و با در نظر گرفتن واحدهای در دست احداث و میزان مواد اولیه در استان جزء اولویت ها است.
23-طرح های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات ( در صورت فعال بودن منطقه ویژه انزلی)
24- طرح های صنایع تبدیلی در شهرستان هایی که بیش از 60% پیشرفت فیزیکی دارند.
25- توسعه و تکمیل زنجیره های تولید صنعت طیور با هماهنگی کارگروه زنجیره مذکور
رتبه بندی توسعه اشتغال در استان گلستان:
عنوان رشته | اشتغال قابل ایجاد |
گردشگري و صنایع دستی | 4500 |
تولید و پرورش طیور | 600 |
زنبورداري | 500 |
شیلات | 1000 |
صنایع تبدیلی و لبنی | 800 |