استان ایلام در حصاری از کوه‌ها و ارتفاعات جنگلی واقع شده و آب و هوایی معتدل کوهستانی، نیمه گرم و بهاری دارد. ایلام دارای منابع خوب گاز و نفت است. استان ایلام از غرب با کشور عراق همسایه است و قرار گرفتن در مسیر زائرین کربلا این استان را از این حیث حائز اهمیت کرده است. استان ایلام یک استان کاملا شیعه نشین و شامل اقوام کرد و لر و لک میباشد. استان ایلام علی رغم جمعیت کم و داشتن منابع فراوان، از جمله استان‌هاي داراي نرخ بیکاري بالا محسوب میشود. کاهش درآمد خانواده‌ها و کاهش رفاه اجتماعی، باعث مهاجرت جوانان و خانواده ها به شهرهاي بزرگ کشور و دیگر کشورها شده و موضوع مهاجرت به یکی از مسائل اجتماعی مهم استان تبدیل شده است.
مزیت های استان ایلام با در نظرگرفتن شرایط و اوضاع اقلیمی و جغرافیایی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات به شرح زیر می باشد:
چکیده اطلاعات بخش هاي اقتصادي استان ایلام:
بررسی تولید ناخالص داخلی استان نشان می دهد که سهم اقتصادي بخش کشاورزي 9.55 ، سهم بخش خدمات 22.74 و سهم بخش صنعت 67.71 درصد از تولید ناخالص داخلی استان می باشد. این توزیع ارزش ایجاد شده ناشی از نفتی بودن صنایع استان می باشد. به گونه اي که اگر صنایع نفت و گاز استان را در نظر نگیریم سهم بخش خدمات و صنعت تقریبا برابر خواهد بود. بخش خدمات با حدود 48 درصد، بیشترین سهم از اشتغال استان را بر عهده دارد و پس از آن بخش کشاورزي با حدود 27 درصد و بخش صنعت با حدود 25 درصد قرار دارد.
- کشاورزي (زراعت، باغداري، دام و طیور)
فعالیت هاي بخش کشاورزي تقریباً در کل استان پراکنده میباشد و هر کدام از شهرستانها یا بخشها بنا به استعداد و منابع آب و خاك در یکی از شاخه هاي کشاورزي یا دامپروري فعالیت دارند. محصولات زراعی در شهرستان هاي مهران و دهلران با توجه به دشتهاي حاصلخیز و منابع آبی کافی، سطح زیر کشت و تولید بالاتري دارند. سبزیجات و صیفیجات در شهرستانهاي دره شهر، چرداول و سیروان رونق بیشتری دارد که البته رشته فعالیتهاي مرتبط با این حوزه به دلیل مصرف آب بالا و ارزش افزوده پایین در میان رشتههاي منتخب قرار نگرفته‌اند و به نظر میرسد که باید یک برنامه جدي از طرف سازمانها و نهادهاي متولی در خصوص اصلاح الگوي کشت و کشت جایگزین در این مناطق تدوین و اجرا شود.
تولید کنونی استان نیز بیش از دو برابر میزان مصرف استان بوده و بیشتر آن به سایر استان‌ها ارسال میشود. بخش طیور استان با حدود 400 مرغداري و ظرفیت حدود 7 میلیون قطعه در هر دوره جوجه ریزي داراي مشکلات و نواقصی است که بخشی از آنها سراسري بوده و خاص استان ایلام نمی‌باشد و بخشی از آنها استانی و محلی میباشد که به تعدادي از آنها در ذیل اشاره میشود.
- تکمیل نبودن زنجیره تولید در این استان و فقدان واحد تولید جوجه یک روزه و مرغ مادر
- افزایش هزینه تولید مرغ به دلیل متحمل شدن هزینه حمل جوجه و تلفات و ...
- عدم وجود تشکل ها و شبکه‌هاي توسعه یافته در حوزه تامین فراورده‌ها و گسترش بازار مصرف
- عدم استفاده از ظرفیت بازار عراق در نزدیکی استان به دلیل مشکلات قانونی و عدم توانمندي تولید کنندگان و ..
بخش باغداري استان نیز یکی از زمینه‌هاي تولید و اشتغال رو به رشد و قابل ارتقا در بخش کشاورزي استان میباشد که در بعضی مناطق استان مانند سیروان، بخش سیوان، زرین آباد، زرنه و ... رونق بیشتري دارد. جنگلهاي وسیع بلوط استان با حدود 640 هزار هکتار از جمله منابع طبیعی استفاده نشده در استان میباشد.
- صنعت (صنایع معدنی غیرفلزي، نفت و گاز و پتروشیمی)
استان ایلام یک استان صنعتی نیست و اکثر صنایع استان قدمت بالایی ندارند. استعداد و پتانسیل بخش صنعت استان بیشتر دربخشهاي صنایع معدنی غیر فلزي و نفت و گاز میباشد. اشتغال موجود در بخش صنعت استان به نسبت سرمایه‌گذاري‌هاي انجام شده درقیاس با سایر بخشهاي اقتصادي، کم میباشد و بسیاري از واحدهاي صنعتی نیز نیمه فعال و تعطیل می‌باشند. در صنایع معدنی غیرفلزي به ویژه در تولید مصالح ساختمانی (سیمان، گچ، آجر، مصنوعات بتونی، شن و ماسه و ... ) میزان تولید و اشتغال از سایر گروه‌هاي صنعت بیشتر است و رونق بخش ساخت و ساز مسکن در سالهاي گذشته به رونق در این بخش کمک کرده است. رشته فعالیتهاي تولید مصالح ساختمانی و خدمات و مشاغل ساختمانی از رشته فعالیت هاي قابل اعتنا در ایجاد اشتغال و رونق کسب وکارهاي خرد و کوچک و متوسط در بخش صنعت استان می باشند. یکی از زمینه هاي داراي قابلیت توسعه در بخش صنعت، صنایع پایین دستی پتروشیمی میباشد که با توجه به وجود صنایع بالادستی آن در استان، امکان جذب سرمایهگذاري و تولید محصولات پتروشیمی با هدف صادرات را دارد. ضمن اینکه وجود منطقه آزاد مهران (در شرف تأسیس) در جذب سرمایه گذاري و تسهیل صادرات در این بخش بسیار مهم و تأثیرگذار میباشد. یکی از زمینه هاي ایجاد اشتغال کوتاه مدت در بخش نفت و گاز استان، خدمات و مشاغل عمومی و پیمانکاري در اکتشاف، استخراج وبهره برداري چاههاي نفت و گاز استان است که در صورت فعال شدن پروژه هاي جدید و حضور سرمایه گذاران در مناطق نفت خیز استان، فرصت هاي شغلی زیادي در این بخش ایجاد خواهد شد که البته با اتمام دوران ساخت و شروع دوران بهره برداري، تعداد اشتغال آنها نیز کم خواهد شد.
- خدمات (خدمات عمومی و تجاري -گردشگري)
بخش خدمات در استان میتواند به عنوان محور توسعه استان مطرح شود و قابلیت توسعه بالایی دارد که میتواند باعث تحریک و رونق سایر بخشهاي اقتصادي نیز بشود. از جمله موانع توسعه استان، ناشناخته بودن منابع و مزیتهاي استان، دوري از مرکز، کمبود زیرساختهاي حمل و نقل و کمبود سرمایه گذاري در استان میباشد که همه این موانع با سرمایه گذاري و قراردادن مرز مهران به عنوان محور توسعه استان مرتفع خواهند شد. رونق بخش خدمات استان باعث بهبود زیر ساختهاي حمل و نقل جاده اي و هوایی و جذب سرمایه گذاري خواهد شد و کم کم استان ایلام در مدار توسعه قرار میگیرد. مرز مهران در استان ایلام، به عنوان یک مرز صادراتی شناخته شده است و واردات از این مرز بسیار ناچیز میباشد. وضعیت صادرات از مرز مهران متأثر از وضعیت داخلی کشور عراق و اولویت‌ها و نیازمندي‌هاي این کشور میباشد. کالاهاي صادراتی از مرز عراق شامل سیمان، انواع مصالح ساختمانی، سبزیجات و صیفی جات، انواع مواد غذایی و کالاهاي صنعتی میباشد.
گمرك بین المللی مهران در چند سال گذشته رونق بسیار خوبی داشته و در خصوص زیرساخت هاي مورد نیاز اقدامات مهمی انجام شده است که این گمرك را به یکی از گمرك‌هاي فعال کشور تبدیل کرده است. این گمرك یکی از ظرفیت‌هاي مهم استان براي توسعه اقتصادي میباشد و استان ایلام را به یکی از مسیرهاي صادراتی مهم کشور تبدیل خواهد کرد. از منظر ایجاد اشتغال نیز، در چند سال گذشته گمرگ مهران باعث ایجاد مشاغل زیادي در حوزه حمل و نقل بار و خدمات گمرکی و ترخیص کالا و خدمات عمومی و فنی و مهندسی شده است. وجود مرز و گمرك بین المللی مهران در کنار منطقه آزاد مهران (درشرف تصویب) مهمترین مزیت رقابتی جهت توسعه خدمات عمومی و تجاري و صادرات کالا براي استان میباشد.
کوتاه ترین و امن ترین مسیر زیارت عتبات عالیات (حمیل - مهران) در استان نیز یک مزیت رقابتی قوي جهت توسعه بخش گردشگري وکسب وکارهاي مرتبط میباشد که به تنهایی میتواند موجب شکوفایی اقتصاد استان در کوتاه مدت و میان مدت شود.
شناسایی و تحلیل سیستم هاي اقتصادي و اجتماعی استان ایلام:
بنابر تحلیلهاي مبتنی بر دینامیک اشتغال استان، میتوان اقتصاد شکل گرفته در استان را به سه منطقه تقسیم کرد:
منطقه 1: کشاورزي (زراعت، باغداري، دام و طیور)
فعالیتهاي بخش کشاورزي تقریباً در کل استان پراکنده میباشد و هر کدام از شهرستانها یا بخشها بنا به استعداد و منابع آبو خاك در یکی از شاخههاي کشاورزي یا دامپروري فعالیت بیشتري دارند. محصولات زراعی در شهرستانهاي مهران و دهلران با توجه به دشتهاي حاصلخیز و منابع آبی کافی، سطح زیر کشت و تولید بالاتري دارند. سبزیجات و صیفیجات در شهرستان هاي دره شهر، چرداول و سیروان بیشتر رونق دارد که البته رشته فعالیتهاي مرتبط با این حوزه به دلیل مصرف آب بالا و ارزش افزوده پایین جزو رشته هاي منتخب قرار نگرفته اند و به نظر میرسد که باید یک برنامه جدي از طرف سازمانها و نهادهاي متولی در خصوص اصلاح الگوي کشت و کشت جایگزین در این مناطق تدوین و اجرا شود. بخش دام و طیور استان نیز از جمله زیر بخشهاي کشاورزي استان، داراي تولید و اشتغال بالایی است و باید برنامه هاي توسعه اي در این خصوص با نگاه حفظ و پایداري اشتغال موجود از طریق توسعه زنجیره کسب وکار صورت گیرد. بخش باغداري استان نیز یکی از زمینه هاي تولید و اشتغال رو به رشد و قابل ارتقاء در بخش کشاورزي استان میباشد که در بعضی مناطق استان مانند سیروان، بخش سیوان، زرین آباد، زرنه و ... رونق بیشتري دارد. جنگلهاي وسیع بلوط استان با حدود 640 هزار هکتار از جمله منابع طبیعی استفاده نشده در استان میباشد که با توجه به سرانه بالاي 1 هکتار به ازاي هر نفر جمعیت استان، قابلیت و پتانسیل بالایی در حوزه اکوتوریسم و توریسم سلامت و توریسم ورزشی محسوب میشود که باید از این منظر مورد توجه جدي واقع شود.
منطقه 2 : صنعت (صنایع معدنی غیر فلزي نفت و گاز و پتروشیمی):
درصنایع معدنی غیر فلزي بویژه در تولید مصالح ساختمانی (سیمان، گچ، آجر، مصنوعات بتونی، شن و ماسه و ... ) میزان تولید و اشتغال از سایر گروه هاي صنعت بیشتر است و رونق بخش ساخت و ساز مسکن در سالهاي گذشته به رونق در این بخش کمک کرده است. یکی از زمینه هاي داراي قابلیت توسعه در بخش صنعت، صنایع پایین دستی پتروشیمی میباشد که با توجه به وجود صنایع بالادستی آن در استان، امکان جذب سرمایه گذاري و تولید محصولات پتروشیمی با هدف صادرات را دارد. ضمن اینکه وجود منطقه آزاد مهران (در شرف تأسیس) در جذب سرمایه گذاري و تسهیل صادرات در این بخش بسیار مهم و تأثیرگذار می باشد. یکی از زمینه هاي ایجاد اشتغال کوتاه مدت در بخش نفت و گاز استان، خدمات و مشاغل عمومی و پیمانکاري در اکتشاف، استخراج و بهره برداري چاه هاي نفت و گاز استان می باشد که در صورت فعال شدن پروژه هاي جدید و حضور سرمایه گذاران در مناطق نفت خیز استان، فرصتهاي شغلی زیادي در این بخش ایجاد خواهد شد که البته با اتمام دوران ساخت و شروع دوران بهره برداري، تعداد اشتغال آنها نیز کم خواهد شد.
منطقه 3: خدمات (خدمات عمومی و تجاري گردشگري)
بخش خدمات در استان میتواند به عنوان محور توسعه استان مطرح شود و قابلیت توسعه بالایی دارد که میتواند باعث تحریک و رونق سایر بخشهاي اقتصادي نیز بشود. از جمله موانع توسعه استان، ناشناخته بودن منابع و مزیتهاي استان، دوري از مرکز، کمبود زیرساختهاي حمل و نقل و کمبود سرمایهگذاري در استان میباشد که همه این موانع با سرمایهگذاري و قراردادن مرز مهران به عنوان محور توسعه استان مرتفع خواهند شد؛ رونق بخش خدمات استان باعث بهبود زیر ساختهاي حمل و نقل جاده اي و هوایی و جذب سرمایه گذاري خواهد شد و کم کم استان ایلام در مدار توسعه قرار میگیرد.
اولویت سرمایه گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان
1 - قطعه بندی، بسته بندی و انجماد گوشت قرمز و مرغ
2-توليد انواع سس های غذایی
3- تولید انواع فرآورده های لبنی نوین یا بسته بندی های جدید با نگاه صادراتی
4-بسته بندی عسل
5- کشتارگاه طیور
6-عمل آوری و بسته بندی و انجماد ماهی و میگو
7- تولید انواع ترشيجات و شوريجات
8- انواع سردخانه ( بالای صفر ، زير صفر )
9- درجه بندی و بسته بندی حبوبات
10- در خصوص کود زیستی ( بیولوژیک ) استعلام و هماهنگی با دفتر امور صنایع کشاورزی ضروری می باشد.
11- در خصوص کود های آلی ( بجز ورمی کمپوست ) بر اساس نیاز استان و با در نظر گرفتن واحدهای در دست احداث و میزان مواد اولیه در استان جزء اولویت ها است.
12-طرح های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات ( در صورت فعال بودن منطقه ویژه)
13- طرح های صنایع تبدیلی در شهرستان هایی که بیش از 60% پیشرفت فیزیکی دارند.
14- توسعه و تکمیل زنجیره های تولید صنعت طیور با هماهنگی کارگروه زنجیره مذکور
معرفی رشته هاي اولویت دار:
با توجه به تحلیل هاي صورت گرفته در بخش قبل و با در نظر گرفتن شاخص هاي اشتغال، درآمد، اثرات زیست محیطی، مصرف انرژي، میزان توسعه پذیري رشته، پتانسیل ارتقاء، مزیت رقابتی و روابط بین رشته اي، 10 رشته داراي اولویت استان به شرح زیر می باشند.
1 - گردشگري با محوریت گردشگري مذهبی
از طریق ایجاد بازارچه هاي موقت و دائمی، احداث و نصب کانکس ها و کیوسک هاي خدماتی، و پذیرایی موقت و دائمی، ساماندهی وضعیت لجستیک و حمل و نقل داخل و خارج از ایران، هدایت و برنامه ریزي ترافیک ورودي و خروجی، تامین اقلام و مایحتاج کاروان ها و برنامه ریزي هوشمندانه اقامتگاه هاي موقت و مسیرهاي گردشگري.
2 - تولید و فرآوري گوشت قرمز(توسعه صنایع تبدیلی مرتبط نظیر تولید سوسیس و کالباس و فرآورده هاي گوشتی و بسته بندي).
3 - حمل و نقل باري و مسافري لجستیک (حمل و نقل داخل و خارج از ایران از طریق ایجاد تعاونی هاي خدماتی تخصصی).
4 - پرورش و فرآوري طیور (ایجاد و توسعه واحدهاي بسته بندي گوشت مرغ ، کشتارگاه هاي مکانیزه با هدف صادرات منطقه اي وایجاد فروشگاه هاي عرضه محصولات مختلف با بسته بندي بهداشتی در کشور عراق و سایر شهرهاي مرزي)
5 - محصولات زراعی (غلات)
6 - خدمات فناوري اطلاعات و ارتباطات
7 - فرش دستباف
8 - خدمات و مشاغل ساختمانی
9 - حمل و نقل مسافري
10- محصولات باغی
