استان خراسان شمالی به مرکزیت شهرستان بجنورد درشمال شرق ایران است. بزرگترین شهرستان استان بجنورد است. این استان با مصوبه دولت در سال 1383 و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، ایجاد شد. مساحت این استان 28434 کیلومتر مربع است که از این نظر پانزدهمین استان ایران و جمعیت آن 867,727 نفر میباشد. بجنورد پرجمعیتترین شهرستان استان خراسان شمالی است و پس از آن شهرستان شیروان پرجمعیتترین شهر استان خراسان شمالی است . خراسان شمالی از شمال با کشور ترکمنستان همسایه است. این استان از نظر ناهمواریها به دو قسمت: الف) نواحی کوهستانی ب) پست و هموار تقسیم میشود. مجتمع پتروشیمی، کارخانه سیمان و کارخانههای پلاستیک بجنورد، مجتمع فولاد اسفراین، کارخانه لوله گستر اسفراین، کارخانه آرد و شرکت آذین فورج، کارخانه تولید انواع لوله و پروفیل فلزی بجنورد، کارخانه ساخت و تولید دستگاههای جوش القائی و کوره القائی بجنورد، کارخانه آلومینای جاجرم، نیروگاه برق، کارخانه قند وکارخانه الیاف شیروان،کارخانه فرآورده های گوشتی شهراد فاروج، کارخانه کشت و صنعت خرم فاروج، کارخانجات خوراک دام، صنایع کشمش و زعفران فاروج ،کارخانه های متعدد پنبه پاک کنی، صنایع غذایی، کشاورزی، ساختمانی، کارخانه لبنیات مهر شیر درق و... از صنایع برجسته این استان به شمار میروند. البته شرایط نامطلوب اقتصادي در طی سال هاي گذشته منجر به مهاجرت بخش عمده اي از روستاییان استان به مراکز شهري از جمله شهر بجنورد شده است. همین امر باعث ایجاد پدیده حاشیه نشینی در اطراف شهرهاي بزرگ استان شده است . به گونهاي که امروزه بیش از یک سوم از جمعیت شهر بجنورد حاشیه نشین هستند. مهاجرت از روستاها به شهرها به امید رسیدن به زندگی بهتر، ناتوانی مالی، به دست نیاوردن شغل مناسب، تلاقی و تجمیع فرهنگ هاي مختلف، فقر تحصیلی و اجتماعی، توجه کمتر مسئولان شهري به حواشی و مناطق کم برخوردار شهري و ... برخی از عوامل ایجاد حاشیه نشینی در بجنورد محسوب می شوند. حاشیه نشینان به دلیل مشکلات اقتصادي و اجتماعی غالبا نمی توانند شغل مناسبی در شهر پیدا کنند در نتیجه بالاجبار سراغ مشاغل کاذب و کم منزلت رفته و یا در مشاغل کم مهارت بخش هاي ساختمانی و خدماتی مشغول به فعالیت می شوند که این موضوع آن ها را در محدودیتهاي اجتماعی اقتصادي بیشتري قرار می دهد.
مزیت های استان خراسان شمالی با در نظرگرفتن شرایط و اوضاع اقلیمی و جغرافیایی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات به شرح زیر می باشد:
چکیده اطلاعات بخش هاي اقتصادي استان خراسان شمالی:
سهم بخشهاي مختلف اقتصادي استان خراسان شمالی از نظر اشتغال به تفکیک هر بخش به شرح زیر می باشد:
اشتغال بخش خدمات: 37.7 درصد
اشتغال بخش کشاورزي استان: 37.7 درصد
اشتغال بخش صنعت استان: 24.6 درصد
بررسی ترکیب اشتغال در استان و کشور نشان می دهد که سهم بخش کشاورزي از متوسط کشوري بسیار بالاتر بوده و در عوض سهم بخش صنعت و خدمات کمتر از متوسط کشوري می باشد. در استان 33 نوع محصول زراعی و 26 نوع محصول باغی تولید می شود و تولید کل محصولات زراعی آبی و دیم حدود 717781.5 تن و تولید محصولات باغی بالغ بر 205491.86 تن می شود. با توجه به شرایط اقلیمی استان انواع محصولات سردسیري شامل غلات و چغندرقند و محصولات نیمه گرمسیري شامل برنج و پنبه و از محصولات باغی گردو، گیلاس، سیب، پسته وحشی و زیتون به عمل میآید. این استان داراي 1414850 هکتار مرتع و نیز داراي 434550 هکتار جنگل، بیشه زار و درختچه و 183636 هکتار کویر و بیابان میباشد. استان داراي 4 واحد صنعتی مرغ تخم گذاربوده و همچنین تولید شیر در آن حدود 200341 تن در سال بوده و تولید گوشت قرمز 26780 تن، عسل 1099 تن، گوشت مرغ 7608 تن، تخم مرغ 1370 تن و ماهی 1210 تن در سال می باشد. محصولات کشاورزي شاخص استان و میزان تولید و رتبه تولید آن ها موارد زیر می باشد:
- مقام سوم تولید عدس کشور ( 5935 تن )
- مقام پنجم تولید دام سبک کشور ( 2612030 راس )
- مقام پنجم تولید پنبه کشور
- مقام ششم تولید انگور کشور
- مقام هفتم تولید گلابی کشور
در مورد صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزي نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تعداد کارخانجات فرآورده هاي لبنی : 10 واحد
- بسته بندي کشمش : 3 واحد
- آرد والسی : 7 واحد
- بسته بندي عسل : 2 واحد
- بسته بندي خشکبار و حبوبات : 11 واحد
- سردخانه : 5 واحد
- خوراك دام : 9 واحد
- ترشیجات : 3 واحد
- ماکارونی : 2 واحد
- کشتارگاه صنعتی طیور : 2 واحد
- کشتارگاه دام : 1 واحد
در حال حاضر از مهمترین مشکلات و تنگناهاي بخش کشاورزي استان کمبود بارندگی، پایین بودن سطح سواد و بالا بودن سن کشاورزان و دامداران استان، ضعف زیرساخت ها به ویژه در بخش تاسیسات ذخیره محصولات، مشکل بازاریابی و فروش، کمبود تاسیسات مهار و ذخیره سازي آب در سطح استان، بهره برداري سنتی و نادرست از تاسیسات آبی، کمبود منابع مالی و عدم مشارکت بخش خصوصی در اجراي پروژه ها و بهره مندي اندك روستاییان از ماشین آلات کشاورزي مدرن است.
بخش صنعت استان متکی بر چند واحد بزرگ صنعتی دولتی - مجتمع پتروشیمی، کارخانه سیمان و کارخانه هاي پلاستیک بجنورد،مجتمع فولاداسفراین، کارخانه لوله گستر اسفراین و کارخانه آرد و شرکت آذین فورج، کارخانه تولید انواع لوله و پروفیل فلزي بجنورد، کارخانه ساخت و تولید دستگاه هاي جوش القائی و کوره القائی بجنورد، کارخانه آلومیناي جاجرم، نیروگاه برق، کارخانه قند وکارخانه الیاف شیروان- بوده و به جز این واحدها که عمدتا در مرکز استان و اطراف شهرهاي بزرگ شکل یافته اند صنعت خاصی در استان دیده نمی شود. بخش خدمات استان عموماً شامل خدمات خرده فروشی و عمده فروشی (به ویژه در بجنورد، اسفراین و شیروان) بوده و می توان گفت که خدمات مولّد از بخش هاي مغفول مانده در توسعه استان بوده است. یکی از مهمترین این خدمات، خدمات بازرگانی است که علی رغم داشتن پتانسیل (بیش از 100 کیلومتر مرز مشترك با کشور ترکمنستان) هنوز در استان توسعه نیافته است.
شناسایی و تحلیل سیستم هاي اقتصادي و اجتماعی استان خراسان شمالی:
با وجود اینکه فعالیت هاي کشاورزي (به عنوان یکی از بخش هاي اصلی کسب و کار غالب در استان) در اکثر نقاط استان وجود دارد، اما سیستم اقتصاد اصلی شکل گرفته در استان خراسان شمالی، بر اساس جاده اصلی استان (که در مسیر مشهد-گرگان است) شکل گرفته است. تقریبا تمامی خدمات و صنایع استان حول همین جاده هاي اصلی که در نقشه فوق نمایش داده شده است و در شهرهاي همین مسیر (شیروان، فاروج، اسفراین و بجنورد) شکل گرفته اند. خدمات مربوط به حمل و نقل، خرده فروشی و عمده فروشی، کارخانه هاي بزرگ صنعتی دولتی و ... در این منطقه قرار دارند.
اولویت سرمایه گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان
1- بسته بندی عسل
2- انواع غذای آماده، ساندويچ غیر گوشتی و سالاد فصل
3- قطعه بندی، بسته بندی و انجماد گوشت مرغ و گوشت قرمز
4-انواع فرآورده های لبنی نوين با بسته بندی های جديد با نگاه صادرات
5- کشتارگاه صنعتی دام و طیور
6 - تبدیل ضایعات کشتارگاهی
7 – تولید انواع فرآورده های گوشتی و غذاهای آماده گوشتی
8- خوراک طیور
9- فرآوری و بسته بندی انگور( سركه، آبغوره، شيره، روغن کشی از هسته، ژله و مارمالاد، تصفیه وبسته بندی کشمش و ...)
10- درجه بندی و بسته بندی انواع میوه و سبزیجات
11 –انبارهای سرد نگهداری محصولات کشاورزی
12 –فرآوری و بسته بندی گیاهان دارویی و...
13-اسانس، عرقیات و عصاره گیاهی
14- فرآوری انواع میوه و سبزیجات (شوريجات، ترشيجات، مربا و .... )
15- بسته بندی خشکبار، آجيل و حبوبات
16-بوجاری و بسته بندی انواع بذر
17 – تولید رب اسپتیک و محصولات نوین گوجه فرنگی ( پودر، کنسرو و آب گوجه فرنگی )
18 – تولید عصاره مالت
19- تولید دمنوش گیاهی
20- احداث سردخانه کنترل اتمسفریک C.A و زیر صفر
21- در خصوص کود زیستی ( بیولوژیک ) استعلام و هماهنگی با دفتر امور صنایع کشاورزی ضروری می باشد.
22- در خصوص کود های آلی ( بجز ورمی کمپوست )بر اساس نیاز استان و با در نظر گرفتن واحدهای در دست احداث و میزان مواد اولیه در استان جزء اولویت ها است.
23-طرح های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات ( در صورت فعال بودن منطقه ویژه بجنورد)
24- طرح های صنایع تبدیلی در شهرستان هایی که بیش از 60% پیشرفت فیزیکی دارند.
25- توسعه و تکمیل زنجیره های تولید صنعت طیور با هماهنگی کارگروه زنجیره مذکور
رشته هاي در اولویت توسعه اشتغال در استان خراسان شمالی:
عنوان رشته | محل تمرکز |
گردشگري و طبیعت گردي | کل استان |
تولید آبنبات | بجنورد و شیروان |
تولید فرش دستباف | کل استان |
صنایع تبدیلی کشاورزي | کل استان |
تولید محصولات سیمانی | بجنورد و حومه |
تولید اتاق سازي سنگین | گرمه جاجرم |
تولید کشمش و خشکبار | فاروج و شیروان |
محصولات باغی | آشخانه، شیروان و اسفراین |