استان لرستان ۲۸٫۲۹۴ کیلومتر مربع مساحت و بیش از یک میلیون و ۷۶۰هزار نفر جمعیت دارد. این استان سیزدهمین استان کشور از نظر جمعیت میباشد و یکی از استانهای پرجمعیت ایران به شمار میرود. لرستان سرزمینی کوهستانی است و غیر از چند دشت محدود، سراسر آن را کوههای زاگرس پوشاندهاست. در فصل زمستان هنگامی که در شمال لرستان برف و کولاک ادامه دارد، قسمتهای جنوبی آن دارای هوای مطبوع و بارانی است. بطور کلی در استان لرستان سه ناحیه مشخص آب و هوایی دیده میشود. سرد کوهستانی ، معتدل مرکزی و گرم جنوبی . علاقه و اشتیاق جوانان به کار دولتی، سهم بالاي اشتغال فصلی مردان در بخش کشاورزي و خدمات ساختمانی و به دنبال آن قرار گرفتن در رتبه دوم اشتغال ناقص کشوري و ضعیف بودن صنعت استان، از جمله مهم ترین عوامل محرومیت و بیکاري در استان هستند که در قالب شاخص هاي ضعیف توسعۀ استانی و به دنبال آن مهاجرت گسترده از استان نمایان می گردد. عدم مواجهه توسعه اي مناسب و سیاست گذاري و برنامه ریزي در رابطه با این مسائل طی سالیان گذشته، باعث هم افزایی این عوامل شده و موجب بیکاري مزمن و فقر بین نسلی و در نتیجه ناامیدي در استان شده است.
مزیت های استان لرستان با در نظرگرفتن شرایط و اوضاع اقلیمی و جغرافیایی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات به شرح زیر می باشد:
چکیده اطلاعات بخش هاي اقتصادي استان لرستان:
در بخش کشاورزي، استان لرستان به لحاظ داشتن تنوع اقلیمی، شرایط ویژه آب و هوایی، منابع آبی فراوان، خاك حاصلخیز و پوشش گیاهی و جنگلی متنوع و با داشتن پتانسیل و قابلیت هاي بی نظیر به عنوان یک ظرفیت و قطب اقتصادي مهم از جایگاه ممتازي در بخش کشاورزي کشور برخوردار می باشد. اقلیم و آب وهواي استان به گونه اي است که امکان زراعت، دامداري و پرورش دام تقریبا در تمام سطح استان وجود دارد. به همین دلیل در تمام شهرستان هاي استان، زراعت (کشت گندم، جو، حبوبات و ...)، باغداري و دامداري (سبک وسنگین) دیده می شود. تولید 5 هزار تن گیاه دارویی در سال، رتبه پنجم در تولید محصولات دامی، تولید انجیر سیاه و زودرس ترین انجیر سیاه جهان (قطب تولید انجیر سیاه)، رتبه اول در تولید ماهیان سرد آبی در بین استان هاي غیرساحلی، رتبه اول در تولید حبوبات و رتبه ششم تولید گردو از جمله امتیازات ارزشمند این شهرستان است. در حال حاضر از مهم ترین مشکلات و تنگناهاي بخش کشاوري استان، فقدان صنایع تبدیلی مرتبط با مزیت هاي هر منطقه، پایین بودن سطح سواد و بالا بودن سن کشاورزان و دامداران استان، ضعف زیرساخت ها به ویژه در بخش تاسیسات ذخیره محصولات، مشکل بازاریابی و فروش به ویژه در محصولات داراي مزیت نسبی استان، کمبود تاسیسات مهار و ذخیره سازي آب در سطح استان، بهره برداري سنتی ونادرست از تاسیسات آبی، کمبود منابع مالی و عدم مشارکت بخش خصوصی در اجراي پروژه ها، بهره مندي اندك روستاییان از ماشین آلات کشاورزي مدرن، عدم وجود بیمه تولیدات بخش کشاورزي و کم صرفه بودن اقتصاد کشاورزي استان در مقایسه با فعالیت هاي غیرکشاورزي می باشد.
در بخش صنعت، رشدی بسیار آهسته در اشتغال بخش صنعت وجود داشته است و طبق آخرین آمار 32/6 درصد از شاغلین استان دربخش صنعت مشغول می باشند. اساسا صنعت استان مربوط به سنگ می باشد. معادن یکی از مهم ترین منابع طبیعی استان لرستان است. از منظر اقتصاد کلان بخش معدن در استان داراي مزیت رقابتی است و به لحاظ توزیع فضایی، بیشترین تعداد واحدهاي معدنی استان به ترتیب در شهرستان هاي دورود، الیگودرز و ازنا قرار دارند.از مشکلات عمده بهره برداري از معادن استان، به کارگیري روش هاي سنتی است. آمارمعادن در حال بهره برداري کشور بر حسب نحوه استخراج مواد معدنی نشان می دهد که استان در این زمینه وضع مناسب تري نسبت به متوسط ملی دارد. در حالیکه وضع استان از حیث چگونگی بهره گیري از فن آوري و به کارگیري ابزار استخراج، مناسب تر از وضع کشوري است اما استان از نظر ترکیب شاغلان در معادن در حال بهره برداي، که خود از شاخص هاي سطح فن آوري است، به شدت از متوسط کشوري پایین تراست. استان لرستان داراي معادن متنوع فلزي و غیرفلزي است که حوزه هاي نفت و گاز، قیرطبیعی، نمک، گچ، سرب، روي، سیلیستین، تالک، فلدسپات، سنگ هاي چینی ومرمریت نمونه هایی از آن است. در حال حاضر حمل ونقل لرستان به عنوان یکی از مهم ترین خدمات استان داراي رونق مناسب و اشتغال قابل توجهی می باشد. انتقال کالاهاي کشاورزي و سایر تولیدات استان به سایر استان ها (سیمان، گندم، جو ، حبوبات و ...) و نیز حمل ونقل صنایع معدنی استان (با تکیه بر انتقال سنگ به اصفهان) موجب رونق مناسب و اشتغال قابل توجه حمل ونقل وخدمات وابسته شده است. به صورتی که در شهرهاي دورود، رومشکان و خرم آباد اشتغال بخش زیادي از اهالی از طریق همین خدمات تامین می شود. استان لرستان داراي 47034 واحد صنفی در رشته هاي تولیدي، توزیعی و خدمات فنی میباشد. از این واحدهاي صنفی51.7 درصد توزیعی، 20 درصد تولیدي و 28.3 درصد خدماتی هستند. از بین شهرستان هاي استان، خرم آباد و بروجرد داراي بیشترین صنف هاي خدماتی می باشند. بیشترین صنف هاي خدماتی در شهرستان هاي مذکور به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیتی شمال به جنوب، مربوط به خدمات حمل ونقل مثل تعمیرکاران اتومبیل، فروشندگان لوازم یدکی اتومبیل، پنچرگیري و تعویض روغن و... می باشد.
در بخش گردشگري، استان لرستان با دارا بودن 2400 اثر تاریخی و طبیعی ثبت شده، داراي رتبه اول کشوري از حیث تعداد اثرمی باشد. درسال 1392 لرستان به عنوان پایتخت ژئو تور یسم ایران شناخته شد و کسب عنوان پایتخت طبیعت ایران توسط شهرستان دورود، همگی بیانگر طبیعت بکر و مناسب جهت گردشگري در این استان می باشد. این استان به دلیل داشتن ویژگی هاي منحصر به فرد نظیر موقعیت خاص جغرافیایی، کریدور اصلی ورود زائران و گردشگران کشورهاي عربی به ایران، تنوع آب و هوایی، قرار گرفتن در ناحیه کوهستانی( حدود 80 % پهنه استان)، عبور آبراهه ها در کوه ها و دامنه ها، تنوع گیاهی و جانوري، داشتن رودخانه هاي دائمی، آبشارهاي متعدد، تالاب ها، تپه هاي باستانی، پل ها و قلعه هاي تاریخی، صنایع دستی متنوع و همچنین طوایف مختلف با آداب و رسوم گوناگون از شرایط وموقعیت بسیار مطلوب و مناسبی براي رشد و توسعه صنعت گردشگري و توریسم برخوردار است. اما این منابع خود به خود موجب جذب گردشگر و توسعه بخش گردشگري نخواهد شد. به عنوان مثال استان لرستان به سرزمین آبشارها معروف است، اما تاکنون هیچ یک ازآبشارهاي این استان به عنوان منطقه نمونه گردشگري به تصویب هیئت دولت نرسیده است.
شناسایی و تحلیل سیستم هاي اقتصادي و اجتماعی استان لرستان:
1. منطقه اول: سیستم کسب و کاري شکل گرفته در کل استان بر مبناي طیف وسیعی از فعالیت هاي کشاورزي از جمله زراعت، باغبانی، شیلات و دامداري است. از آن جا که تمام شهرستان هاي استان، شرایط انجام فعالیت هاي کشاورزي را دارند، این منطقه تمام سطح استان راشامل می شود که در هر بخش بر حسب نوع اقلیم و مزیت هاي موجود، کشاورزي خاص همان اقلیم شکل گرفته است. مهم ترین فعالیت اقتصادي استان کشاورزي است. عمده محصولات زراعی این منطقه گندم، جو و حبوبات (رتبه اول) است. عمده محصولات باغی، گردو درسلسله، انار در کوهدشت و انجیر سیاه در پلدختر می باشد. دامداري و دامپروري یکی از پررونق ترین فعالیت هاي بخش کشاورزي این منطقه، به دلیل وجود دامنه هاي زاگرس و دسترسی به مراتع قابل توجه به خصوص در الیگودرز و ازنا می باشد. خانواده ها و زمین داران روستائی دراکثر نقاط درکنارفعالیت هاي کشاورزي به کار پرورش و نگهداري دام نیز می پردازند. علاوه بر زراعت و باغداري، پرورش ماهیان سردآبی با تولید سالانه 16 هزار تن ماهی در الیگودرز، دورود، سلسله و ازنا وجود دارد.همچنین با توجه به فصلی بودن اکثر این فعالیت ها در منطقه، تولید صنایع دستی در تمام منطقه رونق یافته است. موانع عمدة پیش روي این بخش، عدم توسعه صنایع بسته بندي به منظورایجاد ارزش افزوده بیشتر در استان و جلوگیري از خام فروشی، نبود سردخانه هاي کافی در مراکز تولید جهت ذخیره و انبارداري محصولات فساد پذیر خصوصاٌ انجیر، نبود سردخانه کافی خصوصاً جهت نگهداري آبزیان ونبود آموزش کافی به عوامل تولید به منظور افزایش بهره وري و جلوگیري از اتلاف محصولات، نداشتن برندهاي معتبر در زمینه تولیدعسل، روغن حیوانی، حبوبات و همچنین عدم آموزش کافی به کشاورزان در خصوص نحوه نگه داري، بسته بندي، انبارداري و کاشت، داشت و برداشت صحیح محصول به منظور جلوگیري از اتلاف محصولات و افزایش بهره وري هستند.
2. منطقه دوم: در دومین منطقه شناسایی شده در استان، سیستم کسب وکاري با محوریت صنعت- معدن و خدمات شکل گرفته است. بیش از نیمی از صنایع استان به مواد معدنی آن وابسته اند و این در حالی است که بخش مهمی از این مواد به عنوان مکمل در صنایع دیگر استان نیز مورد مصرف دارد. دورود و بخش هایی از الیگودرز و ازنا که در مجاورت رشته کوه زاگرس قرار دارد از تراکم معادن سنگ برخوردار می باشند. علاوه بر بحث استخراج سنگ هاي تزیینی، صنایع وابسته به سنگ استان نیز جایگاه ویژه اي در اقتصاد استان دارد. سنگ بري ها، صنایع ساخت سنگ مصنوعی، پودر سنگ، مصنوعات سنگی و ... از جمله این صنایع هستند. در حال حاضر بیشتر مواد اولیه (سنگ خام) مورد نیاز واحدهاي فرآوري سنگ استان از طریق معادن داخل استان تامین می شود و بعضی از واحدها نیز از سنگ هاي سایراستان ها (تراورتن) استفاده می نمایند. این استان بعد از استان اصفهان قطب دوم صنعت سنگ کشوراست. ویژگی ممتاز موقعیت معدنی استان، نزدیکی اکثر معادن نسبت به شهر و راه اصلی است. چنین خصوصیتی سبب کاهش هزینه هاي حمل ونقل، دسترسی آسان به انرژي، ارتباطات و تامین بهتر امنیت است. همچنین اجتماع معادن در نزدیکی هم و در محدوده اي کوچک، از خصوصیات ارزشمند تعدادي از معادن استان است. این وضعیت سبب می گردد تهیه و توزیع زیرساخت هاي لازم به آسانی و با هزینه پایین تري انجام شود. سیستم حمل ونقل زمینی و کامیون داري درخرم آباد، دورود و الیگودرز نیز به واسطه معادن منطقه شکل یافته است. سیستم کسب و کاري دیگري با محوریت خدمات حول شاهراه ارتباطی شمال به جنوب کشور شامل بروجرد و خرم آباد می باشد. بیشتر مشاغل و کسب و کارهاي خدماتی جانبی مانند خرده فروشی، رستوران و استراحتگاه، تعمیر وسایل نقلیه موتوري و موتورسیکلت، حول این محور شگل گرفته اند. از طرفی به واسطه رونق صنعت سنگ و کشاورزي، وجود مبدا سنگ و افزایش کامیون داران، خدمات مربوط به حمل ونقل از جمله حمل ونقل باري و لجستیک بخش مهمی از اقتصاد و اشتغال این منطقه از استان را تشکیل می دهد. در مورد خدمات اداري و آموزشی نیز، بروجرد و خرم آباد به عنوان مراکز خدماتی و اداري استان عمل کرده اند.
اولویت سرمایه گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان
1- قطعه بندی، انجماد و بسته بندی گوشت قرمز و مرغ و آبزیان
2- تولید خوراک آبزیان به روش اکسترودر
3- انواع فرآورده های لبنی نوين يا بسته بندی های جديد با نگاه صادرات
4- تهیه پلیت یونجه
5- بسته بندی عسل
6- انبار سرد نگهداری محصولات كشاورزی
7- تولید مربا و مارمالاد بویژه از انجیر و هویج
8-بسته بندی گیاهان داروئی و تهیه اسانس های گیاهی و عرقیات گیاهی
9- احداث سردخانه کنترل اتمسفریک C.A و زیر صفر
10- احداث سیلوی نگهداری غلات
11- درجه بندی و بسته بندی انواع میوه جات، سبزیجات ، صیفی جات و محصولات گلخانه ای
12- فرآوری و بسته بندی انواع آجیل
13- در خصوص کود زیستی ( بیولوژیک ) استعلام و هماهنگی با دفتر امور صنایع کشاورزی ضروری می باشد.
14- در خصوص کود های آلی ( بجز ورمی کمپوست )بر اساس نیاز استان و با در نظر گرفتن واحدهای در دست احداث و میزان مواد اولیه در استان جزء اولویت ها است.
15-طرح های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات
16- طرح های صنایع تبدیلی در شهرستان هایی که بیش از 60% پیشرفت فیزیکی دارند.
17- توسعه و تکمیل زنجیره های تولید صنعت طیور با هماهنگی کارگروه زنجیره مذکور
رتبه بندی توسعه اشتغال در استان لرستان: