استان سیستان و بلوچستان پهناورترین استان کشور در جنوب شرقی ایران واقع است. زاهدان مرکز این استان است که از طریق راهآهن با میرجاوه پاکستان ارتباط دارد و از سوی کرمان هم به راهآهن سراسری ایران متصل است این استان با حدود ۱۸۰٬۷۲۶ کیلومتر مربع وسعت کمابیش به اندازه کشور سوریه بزرگی دارد و بیش از ۱۱ درصد وسعت ایران را دربرمیگیرد.این استان از لحاظ طبقهبندی اقلیمی درناحیه اقلیمی بیابانی و خشک میباشد.استان سیستان و بلوچستان با داشتن موقعیت راهبردی بازرگانی و ترانزیتی و دارا بودن کشاورزی و باغبانی (به ویژه میوههای استوایی و گرمسیری) و همچنین جاذبههای فراوان تاریخی و طبیعی و نیز صنعت در حال رشد از توانایی و ظرفیت فوقالعادهای برای توسعه و آبادانی برخوردار است. شکاف هاي قبیله اي، قومیتی و مذهبی، خشکسالی و مدیریت نامناسب آب، عدم انباشت سرمایه و قاچاق از جمله مهمترین عوامل محرومیت و بیکاري در استان هستند که در قالب شاخص هاي ضعیف توسعۀ استانی و مهاجرت گسترده از استان نمایان میگردد. سهم جمعیت استان از جمعیت کشور همواره سیر صعودي داشته است و نکته حائز اهمیت سیر صعودي جمعیت استان در مقایسه با کل کشور علی رغم نرخ بالاي مهاجرت از استان است. عدم مواجهه توسعه اي مناسب و سیاست گذاري و برنامه ریزي در رابطه با این مسائل طی سالیان گذشته باعث هم افزایی این عوامل شده و موجب بیکاري مزمن و فقر بین نسلی و در نتیجه ناامیدي در استان شده است.
مزیت های استان سیستان و بلوچستان با در نظرگرفتن شرایط و اوضاع اقلیمی و جغرافیایی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات به شرح زیر می باشد:
چکیده اطلاعات بخش هاي اقتصادي استان سیستان و بلوچستان:
روند و سهم بخشهاي مختلف اقتصادي استان سیستان و بلوچستان از نظر اشتغال به تفکیک هر بخش مطابق با آخرین آمار و اطلاعات
سال 1393 به شرح زیر می باشد:
اشتغال بخش خدمات و بازرگانی : 47 درصد
اشتغال بخش کشاورزي استان : 22 درصد
اشتغال بخش صنعت استان : 31 درصد
در بخش کشاورزي، استان به دلیل خشکسالی هاي پی درپی و همچنین کمبود و بهره برداري نامناسب از منابع آب به خصوص درسیستان و کاهش حق آبه هیرمند، و نیز رواج خرده مالکی و عدم استفاده از فناوري هاي مناسب، سهم اشتغال در بخش کشاورزي استان از56 درصد در سال 55 به کمتر از 22 درصد در سال 93 رسیده است و این کاهش هر ساله ادامه دارد. استان از لحاظ تولید میوه هاي گرمسیري و هندوانه رتبه نخست، از لحاظ تولید خرما رتبه دوم، از لحاظ تولید محصولات جالیزي و تولید نباتات علوفه اي رتبه چهارم و از نظر تولید پیاز رتبه هفتم را داراست. در حال حاضر از مهمترین مشکلات و تنگناهاي بخش کشاوري استان کمبود بارندگی، خشکسالی هاي متوالی، فقر منابع آب و خاك، پایین بودن سطح سواد و بالا بودن سن کشاورزان و دامداران استان، ضعف زیرساخت ها به ویژه در بخش تاسیسات ذخیره محصولات، مشکل بازاریابی و فروش به ویژه در محصولات داراي مزیت نسبی استان، کمبود تاسیسات مهار و ذخیره سازي آب در سطح استان، بهره برداري سنتی و نادرست از تاسیسات آبی، کمبود منابع مالی و عدم مشارکت بخش خصوصی در اجراي پروژه ها، وابسته بودن منطقه سیستان به آب رودخانه هیرمند که منشا این رودخانه خارج ازکشور(افغانستان) قرار گرفته، بهره مندي اندك روستاییان از ماشین آلات کشاورزي مدرن، عدم وجود بیمه تولیدات بخش کشاورزي و کم صرفه بودن اقتصاد کشاورزي استان در مقایسه با فعالیت هاي غیر کشاورزي است. شرایط اقلیمی نامناسب، فقر منابعآبی به ویژه در کانون هاي جمعیتی و کمبود نیروي انسانی ماهر و کمبود زیربناها از جمله مهمترین محدودیت هایی هستند که در راه توسعه صنعتی استان پدیدار شده اند.
این استان از لحاظ منابع زیرزمینی بسیار غنی می باشد با این حال بطور کلی تاکنون در این منطقه فعالیت چشمگیري در باب معادن وجود نداشته است. بر اساس شرایط جغرافیایی استان و مرز گسترده با کشورهاي افغانستان و پاکستان، کمی نزولات جوي و در نتیجه کاهش تولیدات کشاورزي، توسعه خدمات در منطقه قابل توجیه است. در حال حاضر عمده فعالیت هاي واقعی بخش اقتصادي و محرك استان، بخش بازرگانی و تجارت است که به دلیل آنکه عمده این فعالیت ها بصورت غیر رسمی (قاچاق ) انجام می گردد، در زمره اشتغال رسمی به شمار نمی رود. در مقایسه با بخش هاي تولیدي استان، بخش خدمات، عموماً رشد داشته است و در این میان رشد زیربخش خدمات بازرگانی، بسیار چشمگیر بوده است. در بخش خدمات سه زیربخش شامل عمده فروشی، خرده فروشی، حمل و نقل و ارتباطات و خدمات مالی، ملکی و بیمه که در مجموع تشکیل دهنده زیربخش بازرگانی می باشند، بیشترین رشد را از لحاظ سهم از کل شاغلان بخش خدمات داشته اند.
شناسایی و تحلیل سیستم هاي اقتصادي و اجتماعی استان سیستان و بلوچستان:
1. منطقه شمالی استان/ سیستان:
این سیستم کسب وکاري استان شامل سیستان (هامون، هیرمند، زابل، زهک و نیمروز) بوده و برمحوریت کشاورزي بنا شده است. کشت انگور یاقوتی و سایر انواع انگور، خربزه، هندوانه و گندم در میان محصولات کشاورزي محوریت دارند و علاوه بر این سرمایه گذاري قابل توجهی نیز در زمینه کشت میگو و استخرهاي پرورش سایر آبزیان آب شیرین صورت گرفته که در حال بهره برداري می باشند. همچنین در این منطقه، پرورش طیور و دام نیمه صنعتی و صنعتی رونق یافته است. نکتۀ اصلی و محوري حائز اهمیت در این استان وابستگی مشاغل و مجموعه سیستم کسب و کاري به وضعیت آب و مدیریت آب رود هیرمند و مسائل ناشی از کاهش حق آبه، کاهش امکان کشاورزي و از بین رفتن مشاغل مربوط به آن، رشد بیابان و مهاجرت از منطقه بخصوص در روستاهاي منطقه می باشد.
2. مناطق مرکزي استان سیستان و بلوچستان:
این سیستم کسب و کاري شامل شهرهاي میرجاوه و زاهدان است که داراي مرکزیت اداري و خدماتی در استان هستند و مؤسسات علمی- آموزشی و نیروهاي تحصیل کرده نیز در این ناحیه تمرکز یافته اند. از طرفی عمده تمرکز خدمات، بازرگانی و کسب کار استان را نیز به خود اختصاص داده است. نیمی از صنایع استان نیز در این ناحیه استقرار یافته است؛ البته با این همه نمی توان این بخش را صنعتی خطاب کرد چرا که تنها اشتغال اندکی را در درون سیستم کسب وکاري در بر می گیرد. حوزه خدمات کسب وکار و بازرگانی بخش عمدة نیروي انسانی این منطقه را دراختیار دارند. شوري آب، کاهش سطح آبهاي زیرزمینی و عدم بهره برداري از ظرفیت بالقوه ترانزیتی و معدنی منطقه (ناشی از نبود راه آسفالته مناسب براي ترانزیت، عدم مدیریت صحیح مبادي گمرکی جهت تسهیل مبادلات، خام فروشی مواد معدنی و نبود صنایع مکمل براي بهره برداري از معادن) از جمله مهم ترین چالش هاي این منطقه از استان است.
3. منطقه ساحلی بلوچستان:
این سیستم کسب وکاري شامل شهرستانهاي چابهار و کنارك که فعالیت اقتصادي غالب آن صید و پرورش میگو، ماهی تن، انواع ماهی و سایر محصولات مستخرج از دریا، است.علاوه بر این، در این منطقه در کنار کارخانه کشتی-سازي، اسکله هاي شهید بهشتی و شهید کلانتري قرار گرفته است که قابلیت پهلوگرفتن کشتی هاي اقیانوس پیما را دارند و بازارچه هاي تجاري در شهرستانهاي چابهار و کنارك را در خود جاي داده است.
اولویت سرمایه گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان
1- قطعه بندی، بسته بندی و انجماد گوشت قرمز و مرغ
2- بسته بندی تخم مرغ
3-تولید فرآورده های نوین شیلاتی و عمل آوری و فرآوری آبزیان
4- فرآوری ماهیان غیر ماکول
5- بسته بندی عسل
6- درجه بندی و بسته بندی سبزی، صیفی و محصولات گلخانه ای
7- احداث سردخانه کنترل اتمسفریک C.A و زیر صفر
8- تولید و بسته بندی عرقيات و گياهان داروئی
9-بسته بندی و فرآوری پسته
10- درجه بندی ، بسته بندی و فرآوری خرما
11- بسته بندی ،رنگ آوری و فرآوری موز
12-تولید کمپوست از ضایعات موز
13-تولید و بسته بندی کشک و آچار محلی
14- در خصوص کود زیستی ( بیولوژیک ) استعلام و هماهنگی با دفتر امور صنایع کشاورزی ضروری می باشد.
15- در خصوص کود های آلی ( بجز ورمی کمپوست )بر اساس نیاز استان و با در نظر گرفتن واحدهای در دست احداث و میزان مواد اولیه در استان جزء اولویت ها است.
16-طرح های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات ( در صورت فعال بودن منطقه ویژه)
17- طرح های صنایع تبدیلی در شهرستان هایی که بیش از 60% پیشرفت فیزیکی دارند.
18- توسعه و تکمیل زنجیره های تولید صنعت طیور با هماهنگی کارگروه زنجیره مذکور
رتبه بندی توسعه اشتغال در استان سیستان و بلوچستان :
1- خدمات بازرگانی و توزیع و پخش کالا و انبار داري
2- حمل و نقل و ترانزیت و خدمات مرتبط
3- بسته بندي محصولات کشاورزی
4- پرورش شیلات و تولید و فرآوري آبزیان (ماهی ، میگو و ... )
5- تولید خرما، میوه هاي گرمسیري
6- تولید صنایع دستی
7- رشته تولید پوشاك
8- صنایع دریایی و فراساحل (ساخت کشتی و انواع شناور و ارائه خدمات دریایی به شناورها و ...)
9- رشته هاي مرتبط با صنعت گاز (لوله کشی درون شهري، جایگاه هاي cng)